Co było pierwsze? Opakowanie, czy ubranie?
Można przyjąć, że ubranie to też forma opakowania 😉 Patrząc z tej perspektywy, historia opakowań sięga 30000 lat p.n.e. Na ten okres archeolodzy datują pierwsze znalezione ślady ubrań oraz igieł służących do ich wykonania…
Jednak wracając do faktów bezpośrednio odnoszących się do tematu – opakowania towarzyszyły ludziom od zarania dziejów. Początkowo czerpaliśmy z natury i pierwsze opakowania stanowiły wyłącznie naturalne materiały, jak liście, skorupki orzechów i muszle, kawałki drewna, plecionki z traw, a później także skóry… Dzisiaj możemy powiedzieć, że ówcześni, pierwotni ludzie całkiem sprawnie i sprytnie, działali w duchu zero i less waste – wykorzystywali każdy najdrobniejszy element.
Pierwsze znaleziska archeologiczne adekwatne do współczesnych opakowań to pojemniki gliniane sprzed 8000 lat p.n.e. wykorzystywane przez naszych przodków w codziennym życiu.
Wkład w rozwój ochrony żywności miały też Chiny, których dzisiejsza aktywność gospodarcza przywodzi na myśl różne skojarzenia, jednak historyczny dorobek kraju środka odnosi się także do opakowań – źródła archeologiczne podają, że tam właśnie już w XVII w.p.n.e. wykorzystywano do transportu żywności liście bambusa. Egipcjanie natomiast swój innowacyjny wynalazek, znany jako papirus także wykorzystywali do ochrony i transportu produktów. Choć papier zawdzięczamy wcale nie Egipcjanom, a ponownie – Chińczykom, którzy wynaleźli ten materiał około roku 105 naszej ery.
Jak wiadomo, wojna jest motorem rozwoju technologii, jednak zaskakujący może być fakt, że prawidłowość ta nie dotyczy tylko czasów współczesnych, a jest zupełnie uniwersalna. Starożytni Rzymianie doskonalili swoją skuteczność nie tylko w walce, ale też w efektywności przemieszczania obozowisk i wojennych łupów. Wymyślili system logistyczny oparty na płachtach tkanin, w które zawijali żywność, wodę przechowywali w bukłakach wykonanych z jelit bydła, a skóry wykorzystywali nie tylko jako element garderoby, ale też jako sakwy na dinary. Także napoleońskie podboje pozostawiły niezatarty ślad w rozwoju opakowań – żołnierze pod przywództwem „małego kaprala” przechowywali żywność w metalowych pojemnikach.
Średniowiecze, to kontynuacja korzystania z dorobku kreatywnych starożytnych i dokonywania pewnych usprawnień. W wyszynkach królowały beczki, w których przechowywano trunki i żywność. Drewniane beczki pozwalały na konserwowanie żywności, m.in. śledzi. Szklane opakowania, znane ludzkości od około 1500 r. p. n. e. – początkowo były to raczej flakony, niż butelki – nie były popularnym produktem, głównie ze względu na wysoką cenę. Dopiero na przełomie średniowiecza i oświecenia rzemieślnicy z wyspy Murano (która nota bene do dziś słynie z produkcji szkła) opracowali technikę produkcji szkła transparentnego. Wcześniej wyroby szklane miały wyłącznie warianty kolorystyczne. Natomiast w XVII wieku angielski lord Kenelm Digby opracował technologię produkcji wytrzymałych butelek, które postanowił zamykać za pomocą korków. Ciemne, wytrzymałe szkło i szczelne zamknięcie świetnie sprawdziły się w ochronie trunków, takich jak wino, jednak wciąż było to rozwiązanie raczej z gatunku luksusowych. Dopiero na początku XX wieku udało się dokonać przełomu w produkcji szklanych butelek – Michael Owens, amerykański wynalazca opatentował maszynę do produkcji tego rodzaju opakowania, co spowodowało, że butelki szklane mogły być produkowane znacznie taniej i w dużej skali. Możliwa stała się także powtarzalność wzornictwa oraz pojemności, co przyczyniło się do popularyzacji tego rodzaju opakowania na całym świecie.
Dzisiejszy świat logistyki, zwłaszcza e-commerce, trudno wyobrazić sobie bez pudła kartonowego. Okazuje się jednak, że choć papier wynaleziono na początku naszej Ery, to na tekturę falistą przyszło ludzkości czekać przeszło 1700 lat! Dopiero w 1817 roku, w Wielkiej Brytanii wyprodukowano z papieru pierwszy arkusz tektury falistej, zaś pierwszym zastosowaniem nowego materiału były kształtki przeznaczone do transportu cylindrów dla brytyjskich dżentelmenów.
Źródło: https://www.top-opakowania.pl
Sukces okazał się spektakularny i karton szybko zrobił karierę na skalę światową w najróżniejszych zastosowaniach. Za znane nam dzisiaj kartonowe pudełka odpowiedzialny był zaś Amerykanin szkockiego pochodzenia – Robert Gair, który w 1900 r. opatentował karton gotowy do samodzielnego złożenia w kartonowe pudełko. Można zaryzykować stwierdzenie, że Gair był także prekursorem nurtu DIY 😊
Rozwój innowacji materiałowych nabrał tempa już w XIX wieku, jednak to dwudzieste stulecie przyniosło rozkwit innowacyjnych rozwiązań w tym zakresie. Do rozwoju innowacyjnych rozwiązań ludzi motywują różne przesłanki – często jest to ciekawość, jeszcze częściej potrzeba, która nie bez przyczyny nazywana jest matką wynalazku. W przypadku tworzyw sztucznych tym motorem była ochrona słoni i… rozrywka. Co te dwie kwestie mają ze sobą wspólnego? Otóż kule to gry wykonywane były z kości słoniowej, co przyczyniało się do krzywdzenia zwierząt. Dodatkowo w XIX wieku gra ta była niezwykle popularna wśród przedstawicieli wyższych sfer – rozrywce tej oddawały się damy, duchowni, dżentelmeni, a nawet cesarz Napoleon. Niektórzy fani, niczym dzisiejsi miłośnicy piłki nożnej, wybierali motyw kuli bilardowej, jako przewodni dla karnawałowych strojów:
Źródło: https://www.lisak.net.pl/blog
Firma produkująca bile postanowiła ogłosić konkurs na stworzenie kuli z alternatywnego materiału, czego w 1860 roku dokonał John Hyatt, który stworzył celuloid poprzez rozpuszczenie celulozy w kamforze i etanolu. Innowacyjny materiał wynalazca wykorzystywał później nie tylko do produkcji bilardowych kul, ale także do wytwarzania klawiszy fortepianowych i części dentystycznych.
W 1907 roku natomiast powstał bakelit, uważany za pierwsze „prawdziwe” tworzywo sztuczne. Swoją nazwę zawdzięcza nazwisku wynalazcy – chemikowi Leo Baekelandowi, który zyskał miano „ojca nowoczesnych tworzyw sztucznych”. Bakelit używany był m.in. do izolacji kabli, a to dzięki jego niezwykłym właściwościom – jest termoutwardzalny, odporny na wilgoć czy działanie kwasów.
W podobnym czasie, niemiecki chemik, po podgrzaniu dizometanu uzyskał przezroczystą substancję o ciekawych właściwościach. Była to folia z polietylenu, której produkcja ruszyła w Wielkiej Brytanii dopiero po niemal 40 latach od wynalezienia, tj. w 1935 r. Dalsze prace nad materiałem doprowadziły chemików do stworzenia elastycznej folii strech, wykorzystywanej w najróżniejszych zastosowaniach.
W miarę rozwoju ludzkości i postępu cywilizacji oraz technologii i przemysłu, postępowała ewolucja materiałów, form, zastosowań i charakteru opakowań. Dziś trudno jest nam wyobrazić sobie produkty zupełnie pozbawione opakowań. Wynika to ze znacznie dłuższych łańcuchów logistycznych, konieczności zapewnienia bezpieczeństwa i higieny, a także rozwoju technologii. Opakowania chronią zasoby i same nimi są, dzięki rozwojowi recyklingu.
Zgodnie z definicją, opakowanie to element „przeznaczony do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji produktów” [Pojęcie opakowania] – Art. 3. – Gospodarka opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. – Dz.U.2023.1658 t.j.
A jednak współczesne opakowanie, to wiele, wiele więcej. Oprócz podstawowej funkcji ochronnej, opakowania służą też do:
- identyfikacji oraz informacji,
- a czasem całkiem przeciwnie – ukryciu, czy zabezpieczeniu zawartości, jak koperta skrywająca treść listu
- przedłużania przydatności do spożycia lub użycia
- ułatwiania użytkowania
- konkretnych celów marketingowych
- recyklingu
Jednak idąc dalej, dzisiejsze opakowania to też wyraz misji, filozofii, a niejednokrotnie jasny wyraz stanowisk, czy poglądów, a coraz częściej produkt sam w sobie, a nawet artystyczne dzieło sztuki.
Nie można jednak zapominać, że każde opakowanie ostatecznie stanie się odpadem, których skala wciąż rośnie, determinując coraz intensywniejsze działania zmierzające do ich uważnego projektowania, minimalizowania i powszechniejszego, skutecznego recyklingu. Dlatego też, mimo iż postęp oraz innowacje niosą kolejne nowości w dziedzinie opakowań, to równocześnie ich historia zatacza koło.
Istnieją źródła, mówiące o pierwszych zapisach dotyczących gospodarki odpadami, pochodzących już ze starożytnych Aten. To właśnie tam wydano pierwsze rozporządzenie nakazujące wywóz śmieci poza miasta, na wskazane miejsca. Starożytne Grecja i Rzym, to prekursorzy działań w zakresie gospodarowania nieczystościami i dzisiejszych mechanizmów gospodarki odpadami. Na Polskim gruncie też mamy ciekawe, można śmiało powiedzieć, że wizjonerskie akcenty – z uwagi na umiarkowane zasoby, w 1777 roku król Stanisław August Poniatowski wydał nakaz zbierania makulatury, celem recyklingu papieru…
Aktualnie uruchamiane są kolejne przepisy, wytyczne, programy i działania zmierzające do efektywnego zarządzania surowcami i jak najbardziej zrównoważonej gospodarki opakowaniami oraz powstającymi z nich odpadami. To, co każdy może zrobić, by ten proces wspierać, to solidnie segregować odpady w domu. W razie problemów korzystaj z aplikacji Sorteusz 😊
